Nghiên cứu “A National Risk Aversion Perspective on Pension Contributions and Benefits Paid: Insights From OECD Countries” của Lê Hồng Thái - giảng viên Trường Đại học Kinh tế và cộng sự công bố trên Journal of Consumer Affairs Vol. 59, Iss. 3 (2025) phân tích vai trò của văn hóa e ngại rủi ro cấp quốc gia cùng các yếu tố thể chế khác trong việc định hình mức đóng góp và chi trả phúc lợi hưu trí, với bằng chứng từ các quốc gia OECD. Nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy hai chiều và các phương pháp kiểm định nâng cao, cho thấy các yếu tố này tác động đáng kể (trên 60%) đến hành vi hưu trí, từ đó cung cấp hàm ý chính sách hữu ích để phát triển các chương trình hưu trí bền vững hơn.

Bài báo tập trung phân tích vai trò của văn hóa e ngại rủi ro ở cấp độ quốc gia cùng với các yếu tố thể chế khác như hiệu quả tài chính, biến động thị trường chứng khoán, trình độ phát triển công nghệ, tỷ lệ phụ thuộc dân số, trình độ giáo dục của lực lượng lao động, tuổi thọ trung bình và tỷ lệ tử vong trong việc định hình mức đóng góp và chi trả phúc lợi hưu trí, với bằng chứng thực nghiệm được rút ra từ các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ OECD Statistics, Global Preference Survey, Global Financial Data và World Development Indicators, áp dụng mô hình hồi quy với hiệu ứng cố định hai chiều, cùng với các phương pháp kiểm định bổ sung như FGLS và GMM nhằm khắc phục các vấn đề về phương sai thay đổi, tự tương quan và nội sinh. Kết quả cho thấy mức độ e ngại rủi ro quốc gia và các yếu tố thể chế có tác động đáng kể (trên 60%) đến hành vi đóng góp và chi trả phúc lợi hưu trí. Nghiên cứu hướng tới thu hẹp khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn, đồng thời cung cấp hàm ý chính sách hữu ích cho các nhà hoạch định và cá nhân trong việc phát triển các chương trình hưu trí dựa trên khẩu vị rủi ro và cải thiện quản trị hệ thống quỹ hưu trí một cách hiệu quả và bền vững hơn.

Bài báo mang lại một số đóng góp đáng kể về mặt học thuật và thực tiễn. Thứ nhất, về phương pháp tiếp cận, nghiên cứu đã mở rộng ứng dụng của mô hình kinh tế lượng bảng động bằng cách kết hợp mô hình hồi quy với hiệu ứng cố định hai chiều, FGLS và GMM, giúp đảm bảo tính bền vững và độ tin cậy của kết quả trong bối cảnh dữ liệu đa quốc gia. Việc đưa yếu tố văn hóa e ngại rủi ro ở cấp độ quốc gia vào mô hình hưu trí ở cấp độ vĩ mô được xem là một hướng nghiên cứu mới, tạo cầu nối giữa tài chính hành vi và chính sách an sinh xã hội. Thứ hai, về đóng góp lý thuyết, bài báo làm rõ vai trò của văn hóa e ngại rủi ro quốc gia trong việc định hình chiến lược đầu tư quỹ hưu trí và cấu trúc phúc lợi xã hội. Bằng chứng thực nghiệm từ các quốc gia OECD cho thấy tâm lý rủi ro có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm hành vi đầu tư dài hạn, qua đó tác động trực tiếp đến khả năng duy trì bền vững của các hệ thống hưu trí. Thứ ba, về giá trị thực tiễn, nghiên cứu gợi mở các hàm ý chính sách quan trọng cho nhà hoạch định, bao gồm việc thiết kế chính sách hưu trí dựa trên khẩu vị rủi ro của người dân, phát triển các sản phẩm hưu trí linh hoạt hơn, tăng cường giáo dục tài chính nhằm giúp người dân hiểu rõ mối quan hệ giữa rủi ro, lợi nhuận và an sinh lâu dài. Nhờ đó, kết quả nghiên cứu góp phần định hướng xây dựng một hệ thống hưu trí bền vững và thích ứng với biến động kinh tế toàn cầu.

Hàm ý chính sách

Đối với các nhà hoạch định chính sách

• Thiết kế chính sách hưu trí phải phản ánh đặc điểm văn hóa rủi ro của quốc gia: Ở các quốc gia ưa rủi ro thấp, nên tăng cường hệ thống hưu trí công lập và lộ trình bảo đảm lợi ích cố định để duy trì lòng tin xã hội. Ngược lại, ở các quốc gia chịu rủi ro cao hơn, có thể khuyến khích hình thức hưu trí tư nhân và mô hình đóng góp xác định, tạo điều kiện cho đầu tư đa dạng hơn.
• Tích hợp giáo dục tài chính và nhận thức rủi ro trong chính sách an sinh để người dân hiểu rõ mối quan hệ giữa khẩu vị rủi ro, lợi nhuận và mức đóng góp.

Đối với cơ quan quản lý tài chính và quỹ hưu trí

• Cải thiện hiệu quả tài chính và khung pháp lý để giảm chi phí giao dịch, nâng cao năng lực đầu tư của quỹ hưu trí.
• Giảm thiểu rủi ro biến động thị trường chứng khoán bằng: Đa dạng hóa danh mục đầu tư; Sử dụng công cụ phái sinh phòng hộ rủi ro; Minh bạch thông tin cho người tham gia quỹ.

Đối với chính phủ và xã hội

• Đầu tư vào giáo dục và công nghệ: Trình độ học vấn và tiếp cận công nghệ cao giúp người lao động hiểu rõ hơn về hoạch định tài chính cá nhân.
• Điều chỉnh mức đóng – hưởng theo nhân khẩu học: Tăng tỷ lệ đóng khi tuổi thọ tăng; Giảm tỷ lệ hưởng khi tỷ lệ phụ thuộc quá cao để đảm bảo tính bền vững của hệ thống hưu trí.

Đối với các quốc gia đang phát triển

Mặc dù mẫu nghiên cứu là OECD, nhưng kết quả gợi ý rằng các nước như Việt Nam, Thái Lan, Indonesia nên:

• Xây dựng khảo sát “khẩu vị rủi ro quốc gia” trước khi ban hành cải cách an sinh.
• Đa dạng hóa nguồn quỹ hưu trí (công và tư kết hợp) và ứng dụng công nghệ số (Fintech, e-pension) để giảm chi phí vận hành.

>>> THÔNG TIN BÀI BÁO

Van Dinh & Thai Le & Huong Phung, 2025. "A National Risk Aversion Perspective on Pension Contributions and Benefits Paid: Insights From OECD Countries," Journal of Consumer Affairs, Wiley Blackwell, vol. 59(3), September.

>>> THÔNG TIN TÁC GIẢ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

TS. Đinh Thị Thanh Vân hiện là giảng viên Khoa Tài chính - Ngân hàng. Hướng nghiên cứu chính: Tài chính cá nhân, giáo dục tài chính và phổ cập tài chính; Tài chính số và ngân hàng số, hoạt động của các công ty Fintech.

TS. Lê Hồng Thái công tác tại Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN từ năm 2021 đến nay, hiện là Phó Trưởng Khoa Tài chính - Ngân hàng. TS. Lê Hồng Thái được đào tạo bài bản về kinh tế, tài chính, và thống kê tại Anh và đã có nhiều công trình khoa học được đăng tải trên các tạp chí khoa học uy tín trong và ngoài nước. Hướng nghiên cứu chính: Kinh tế vĩ mô; tài chính năng lượng; tài chính số; tài chính bền vững; tài chính định lượng.