Xung đột lợi ích giữa bảo tồn rừng và sinh kế của các cộng đồng dân cư ở Việt Nam đã được công nhận rộng rãi bởi các nhà hoạch định chính sách và học giả. Tuy nhiên, các chính sách và giải pháp cho đến nay đều dựa trên cơ sở hiểu biết hạn chế về các quyết định sử dụng đất cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến những thay đổi và chiến lược này. Nghiên cứu của Nguyễn Đình Tiến và các cộng sự với tiêu đề “Determinants of swidden communities’ land-use decision-making for different crops in Son La and Nghe An provinces, Vietnam (2022)” đăng trên tạp chí Land Use Policy No. 119 (2022) đã giải quyết được khoảng cách này bằng cách phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc ra quyết định sử dụng đất của nông dân ở ba xã dân cư ở các tỉnh Nghệ An và Sơn La, Việt Nam thông qua mô hình định lượng.

Phát hiện của nhóm tác giả cho thấy chiến lược sử dụng đất của các cộng đồng dân cư phải được xây dựng dựa trên tình trạng văn hóa, xã hội và kinh tế của các hộ gia đình để đáp ứng với chính sách hạn chế du canh du cư, khuyến khích trồng rừng công nghiệp và thay đổi điều kiện môi trường, thị trường hàng hóa. Phát hiện cũng cho thấy rằng các can thiệp chính sách trong tương lai khó có thể khắc phục được những mâu thuẫn hiện hữu giữa bảo tồn và phát triển mà không xem xét các chính sách vĩ mô, những thay đổi liên tục về môi trường và xã hội, cũng như các đặc điểm và lợi ích đa dạng của hộ gia đình.

Về đóng góp, bài báo chỉ ra rằng các chiến lược sử dụng đất của các cộng đồng du canh được thúc đẩy bởi một ma trận các yếu tố lồng ghép có nguồn gốc từ văn hóa, xã hội và tình trạng kinh tế của các hộ gia đình do các chính sách của chính phủ liên quan đến hạn chế du canh, khuyến nông mới, trồng công nghiệp và trồng rừng, cũng như những thay đổi trong điều kiện môi trường và thị trường. Các can thiệp chính sách trong tương lai khó có thể khắc phục được các xung đột hiện có giữa bảo tồn và phát triển mà không xem xét trước các chính sách vĩ mô, những thay đổi liên tục về môi trường và xã hội, cũng như các đặc điểm và sở thích, nguồn thu nhập của hộ gia đình. 

Bài báo của nhóm tác giả củng cố những phát hiện trước đây rằng các chính sách của chính phủ đã dẫn đến những thay đổi về sử dụng đất ở các vùng cao. Nhóm tác giả thấy rằng khi đối mặt với một chính sách hạn chế các hoạt động du canh du cư, trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua các chính sách hoặc chương trình bảo vệ rừng, nông dân sẽ gạt sang một bên những mảnh đất nhỏ hơn để trồng cây du canh, đồng thời mở rộng diện tích trồng lúa và trồng lúa nương. Khi người dân địa phương phải kiềm chế nông nghiệp du canh ở ba địa điểm nghiên cứu, sự lựa chọn duy nhất của họ còn lại là sản xuất lúa thông qua ruộng lúa nước. Tuy nhiên, việc sản xuất lúa nước bị hạn chế do không có đất phù hợp và nguồn cung cấp nước. Ở bản Quẻ, tỉnh Nghệ An, diện tích lúa tăng ổn định trong những năm gần đây. Tuy nhiên, những người tham gia họp nhóm cho biết việc canh tác kém do hạn hán và các vấn đề thủy lợi. Hoạt động du canh hạn chế giữa các các cộng đồng cũng gây ra việc rút ngắn thời gian đất hoang hóa dẫn đến năng suất và lương thực thấp. Người dân bản Quẻ cũng cố gắng áp dụng thực hành nông lâm kết hợp trồng cây ăn quả, vườn, ao cá và chăn nuôi. Tuy nhiên, nếu không có đủ tài nguyên đất và nước, họ đã không thể thực hiện các mô hình thành công. Dựa theo kết quả họp nhóm ở bản Mường An, tỉnh Sơn La, du canh đã giảm so với trước đây do dự án cao su giới thiệu vào 2011-2012. Trong giai đoạn 1995-2007, diện tích lúa nước ở ngôi làng được mở rộng với sự hỗ trợ của chính phủ (ví dụ: Chương trình 134 và 135). Tuy nhiên, đất trồng lúa cũng đã giảm để nhường chỗ cho dự án cao su. Rõ ràng, bảo vệ và phát triển rừng là các mục tiêu quan trọng. Tuy nhiên, sinh kế địa phương và đặc biệt là an ninh lương thực của người dân địa phương cần được tính đến. Nếu những địa phương này bỏ qua các hạn chế thì mục tiêu bảo vệ và phát triển rừng có thể không thực hiện được trong dài hạn. Việc chú trọng quá nhiều vào bảo tồn rừng với cái giá phải trả là làm tổn hại đến sinh vật địa phương sẽ khiến những người sống phụ thuộc vào rừng dễ bị tổn thương hơn. Việc đảm bảo an ninh lương thực và hài hòa nhiều chính sách nhằm mục đích bảo vệ rừng và xóa đói giảm nghèo, từ đó có khả năng tạo ra động lực mạnh mẽ hơn cho người dân địa phương trong việc áp dụng việc quản lý và sử dụng đất bền vững.

Thông tin tác giả thuộc Trường Đại học Kinh tế

TS. Nguyễn Đình Tiến tốt nghiệp cử nhân ngành Kinh tế Nông nghiệp tại Trường Đại học Nông nghiệp 1 năm 2001 (nay là Học viện Nông nghiệp Việt Nam), tốt nghiệp thạc sĩ chuyên ngành Kinh tế Nông nghiệp năm 2009 tại Đại học Quốc gia Philippine, Los Banos; tốt nghiệp Tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế Nông nghiệp tại Đại học Quốc gia Philippines, Los Banos năm 2017. Hướng nghiên cứu chính bao gồm lượng giá kinh tế môi trường, chi trả dịch vụ môi trường rừng, biến đổi khí hậu, phát triển bền vững, phân tích thị trường và giá cả, tăng trưởng xanh. TS. Nguyễn Đình Tiến hiện đang giảng dạy tại Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN từ năm 2017, Chủ nhiệm Bộ môn Kinh tế Tài nguyên và Bất động sản, Khoa Kinh tế Phát triển - Trường Đại học Kinh tế.  Tính đến nay, TS. Nguyễn Đình Tiến là tác giả, đồng tác giả của 3 giáo trình, sách chuyên khảo; 12 bài nghiên cứu công bố trên tạp chí quốc tế thuộc danh mục ISI (SCIE); 1 bài đăng trên hệ thống tạp chí, kỷ yếu quốc tế thuộc danh mục Scopus cùng 15 bài đăng trên các tạp chí quốc tế khác.

Thông tin bài báo

Tran Nhat Lam Duyen, Nguyen Dinh Tien, Nong Nguyen Khanh Ngoc, Pham Thu Thuy, Vu Van Tich (2022). Determinants of Swidden communities’ land-use decision-making for different crops in Son La and Nghe An provinces, Vietnam (2022). Land Use Policy 119 (2022) 106190. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106190